De nieuwste aanwinst voor de Oudheidkamer van de Historische Kring Baerne is een uniek glas-in-lood raam. Het gaat om een bovenlicht (raam boven de deur) van een bekende oude winkel in Baarn.
Het betreft de Kantoorboekhandel van van der Ree in de Laanstraat. (zie Nieuwsbrief februari 2025). Gebruikelijk was het dat winkeliers vroeger op een of andere manier duidelijk maakten wat voor winkel in een pand zat. Denk bijvoorbeeld aan de gaper bij de apotheek, of de kapperspaal, de rood, wit blauwe zuil aan de gevel van de kapper.
Zo hadden boekhandels ook vaak een duidelijke herkenning. Meestal was dit een passer of het portret van de meesterdrukker/uitgever Christoffel Plantijn.
Wie was Christoffel Plantijn?
Hij was een zeer invloedrijke boekdrukker en uitgever van Franse afkomst. Hij werkte in Antwerpen en Leiden. Plantijn vestigde zich in 1549, op dertigjarige leeftijd, in Antwerpen. In 1555 opende hij een eigen drukkerij aan de Groenmarkt. Toen Plantijn naam gemaakt had telde deze grootste drukkerij van Europa 22 persen en meer dan 80 werknemers. Bij de drukkerij hoorden boekhandels in Antwerpen, Parijs en Leiden. Hij had op zijn loonlijst de grootste geleerden en de beste vaklui uit zijn tijd staan.
Schilderij van de hand van Peter Paul Rubens van Plantijn.
Wie in die tijd zelf wilde drukken had daarvoor toestemming van de overheid nodig. Op 18 februari 1555 verleende de Raad van Brabant hem een licentie. De wet schreef ook voor dat een drukker toestemming moest vragen voor elke uitgave die hij wenste te drukken. De zogenaamde privileges. Daarmee had een drukker voor een afgesproken periode het alleenrecht om dat werk te drukken. Vanaf 1557 droegen de titelpagina’s van zijn uitgaven het bekende drukkersmerk met de passer en het motto ‘Labore et Constantia’: door arbeid en standvastigheid’. De naam De Gulden Passer vond hij passend voor zijn drukkerij.
De drukkerij van Plantijn
Begin 1562 ontving de staf van de landvoogdes Margaretha van Parma een anoniem bericht dat in de drukkerij van Plantijn verboden literatuur aanwezig zou zijn. Zij droeg de schout op onderzoek te doen. In de drukkerij worden 1000 gedrukte exemplaren van een calvinistisch geïnspireerde Briefve instruction pour prier aangetroffen. Plantijn zelf is dan al zes weken afwezig, hij is bij zijn vriend Porret in Parijs. De schout had het onderzoek met tegenzin gedaan en probeerde in brieven aan Margaretha van Parma Plantijn te verdedigen. Vanaf dat moment liepen de zaken niet zo heel goed meer. Soms ging Plantijn failliet en krabbelde dan toch weer op. Na zijn dood ging de drukkerij over op zijn schoonzoon Jan Moretus. De drukkerij bleef zodoende enkele generaties in de familie. Uiteindelijk werd de drukkerij in Antwerpen in 1866 gesloten. Maar de inventaris bleef in het pand gelukkig behouden. In 1876 werd het een museum, het museum Plantin-Moretus.
Dit museum aan de Groenmarkt in hartje Antwerpen is zeker een bezoekje waard.
(bijdrage van Ton van den Oudenalder)
